1. Mở đầu
Hiện nay, phát triển bền vững trở thành một trong các mối quan tâm hàng đầu của toàn thể nhân loại. Đại hội XIII của Đảng đã xác định, phát triển nhanh và bền vững đất nước chủ yếu dựa vào việc phát huy tối đa nhân tố con người, lấy con người làm trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng của đất nước. Do đó, việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại là nhiệm vụ hàng đầu. Vun đắp hệ giá trị gia đình trở nên quan trọng hơn đối với việc xây dựng và hoàn thiện con người, đáp ứng những yêu cầu của sự phát triển bền vững của đất nước và là một trong những nhiệm vụ tất yếu trong chiến lược phát triển con người Việt Nam hiện nay.
2. Một số khái niệm liên quan
Pháp luật Việt Nam quy định:“Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ giữa họ với nhau” [1].
Giá trị gia đình “là những yếu tố, những mặt, những quy tắc, chuẩn mực đúng đắn, tốt đẹp, tích cực về đạo đức, giáo dục, tâm lý tình cảm và ý thức cộng đồng được nảy sinh, hình thành, tồn tại, phát triển trong gia đình, được cộng đồng xã hội cũng như gia đình thừa nhận, hướng tới, áp dụng, lưu giữ và truyền lại cho các thế hệ sau” [2].
Các giá trị của gia đình có tính ổn định, được các thành viên trong gia đình hun đúc, bồi đắp qua nhiều thế hệ phát triển của gia đình tạo thành hệ giá trị gia đình. Về hệ giá trị gia đình Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận định: Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam được hình thành và phát triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp góp phần xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc. Những giá trị truyền thống quý báu như lòng yêu nước, yêu quê hương, yêu thương đùm bọc lẫn nhau, thủy chung, hiếu nghĩa, hiếu học, cần cù và sáng tạo trong lao động, bất khuất, kiên cường vượt qua mọi khó khăn, thử thách đã được gia đình Việt Nam gìn giữ, vun đắp và phát huy trong suốt quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước.
Với công cuộc xây dựng, phát triển đất nước hiện nay, nhất là trong xu thế của sự phát triển bền vững, việc xây dựng nguồn lực con người có vai trò rất quan trọng, trong khi đó, phát huy các giá trị gia đình là điều kiện căn bản cho xây dựng nguồn lực con người. Trong bối cảnh mới, để phát huy sức mạnh của văn hóa và con người Việt Nam vào sự phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc thì gia đình phải là môi trường đầu tiên khơi dậy khát vọng phát triển mãnh liệt của mỗi con người. Với tâm thế đó, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận định một trong những nhiệm vụ quan trọng hiện nay là phải “Giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới” [3, tr. 143] và tiếp tục “Thực hiện các chuẩn mực văn hóa gia đình Việt Nam ấm no, hạnh phúc, tiến bộ và văn minh. Đề cao vai trò của gia đình trong nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ” [3, tr. 144] và “Tiếp tục xây dựng gia đình kiểu mẫu “ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu thảo hiền, vợ chồng hòa thuận, anh chị em đoàn kết thương yêu nhau”” [3, tr. 170].
Về vấn đề phát triển bền vững, hầu hết các quan điểm hiện nay đều cho rằng phát triển bền vững được xác định với ba trụ cột là: bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội và bền vững về môi trường. Trong đó, bền vững về xã hội là đảm bảo công bằng xã hội và phát triển con người. Mục tiêu của phát triển bền vững xét đến cùng là phát triển bền vững về con người bởi con người là mục tiêu và động lực căn bản cho phát triển bền vững. Do đó, việc xây dựng con người là yêu cầu cơ bản cho mục tiêu phát triển bền vững hiện nay. Phát triển bền vững về con người bao gồm: lao động và dân số bền vững; nâng cáo sức khỏe và tầm vóc; nuôi dường và phát huy văn hóa dân tộc; không ngừng nâng cao trình độ văn hóa và nghề nghiệp; công dân hạnh phúc và gia đình hạnh phúc. Bài viết này tiếp cận phát triển bền vững con người ở khía cạnh xây dựng công dân hạnh phúc trên nền tảng các giá trị của gia đình.
3. Về hệ giá trị gia đình Việt Nam
3.1. Giá trị ấm no
Sinh hoạt vật chất và điều kiện sinh hoạt vật chất quyết định đời sống tinh thần của con người. Người ta không thể nói hạnh phúc, có được đời sống tinh thần thoải mái, an lạc nếu như đời sống vật chất nghèo nàn, không đảm bảo mức sống tối thiểu của con người. Bởi vậy, giá trị nền tảng đầu tiên của gia đình là ấm no.
Giá trị ấm no được thể hiện qua chất lượng cuộc sống của các thành viên trong gia đình với các biểu hiện về kinh tế – vật chất, thể chất và tinh thần. Gia đình ấm no trước hết được thể hiện qua việc nó thỏa mãn được những nhu cầu của con người về các mặt: ăn, mặc, ở, học tập, giải trí một cách tương đối đầy đủ; nó tạo điều kiện cho con người có cơ hội phát triển tài năng, trí tuệ, sức khoẻ và đóng góp cho cộng đồng, xã hội. Ở một mức độ cao hơn, giá trị ấm no của gia đình hiện nay đang hướng tới như: ăn ngon, mặc đẹp, thu nhập ổn định, có nhà ở riêng, có phương tiện đi lại phù hợp, có sức khỏe, có tài sản tích lũy, có môi trường sống lành mạnh, ôn hòa v.v..
Thực tế hiện nay cho thấy, về cơ bản gia đình Việt Nam đã đạt tới giá trị ấm no với nhiều kết quả được mang lại từ các chương trình như: xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế – xã hội từ khi đổi mới đến nay. Theo báo cáo: “Có 60% gia đình đã sở hữu tiện nghi sinh hoạt hiện đại nhưng chỉ có 29,1% số gia đình đạt tới nhu cầu ăn ngon, mặc đẹp. Tỷ lệ hộ gia đình sống trong nhà kiên cố và bán kiên cố là 95,6%. Theo kết quả khảo sát mức sống năm 2020 của Tổng cục thống kê, tỷ lệ hộ nghèo của cả nước giảm nhanh, từ 9,2% năm 2016 xuống còn 4.8% năm 2020. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận hộ gia đình Việt Nam mới thoát khỏi tình trạng đói nhưng vẫn ở mức nghèo khá thấp, đặc biệt ở các vùng lõi nghèo, vùng đặc biệt khó khăn” [4, tr. 363].
Có thể thấy, mọi sự phát triển xã hội đều hướng tới tạo dựng giá trị ấm no cho con người và mang lại hạnh phúc cho con người. Thành quả của mọi cuộc cách mạng đều hướng tới sự ấm no của mỗi gia đình. Sự hình thành và phát triển của gia đình Việt Nam đã trải qua các giai đoạn, từ thời thiếu đói, nghèo khó đến đủ ăn, đủ mặc. Giá trị ấy được nâng lên qua các thời kỳ phát triển và nó đòi hỏi cần có những chính sách, chiến lược phát triển gia đình hiện nay nhằm đáp ứng các yêu cầu về vật chất, hạ tầng, tiện ích trong sinh hoạt, nâng cao chất lượng sống của các thành viên trong gia đình tạo nền tảng để phát triển con người toàn diện. Trong khi đó, việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện là yếu tố then chốt để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững đất nước.
3.2. Giá trị hạnh phúc
Hạnh phúc là cảm xúc vui sướng khi thỏa mãn các nhu cầu đạo đức cao cả trong hoàn cảnh lịch sử nhất định. Hạnh phúc vừa có tính vật chất vừa có tính tinh thần; Hạnh phúc cá nhân nằm trong hạnh phúc xã hội; Hạnh phúc mang tính lịch sử cụ thể. Như vậy, để xây dựng giá trị hạnh phúc thì trước hết phải xây dựng giá trị ấm no, chúng ta cũng không thể nói cá nhân hạnh phúc nếu xã hội không hạnh phúc và ngược lại, xã hội không thể hạnh phúc nếu ở đó còn có những cá nhân bất hạnh, khổ đau. Bởi vậy, hạnh phúc là giá trị mà bất cứ xã hội nào cũng hướng tới, mà nền tảng là từ gia đình.
Hạnh phúc gia đình được cấu thành bởi hạnh phúc của mỗi thành viên trong gia đình đó và là nền tảng để tạo dựng xã hội hạnh phúc. Ngược lại, hạnh phúc gia đình cũng là nền tảng cho hạnh phúc cá nhân, nơi các sợi dây ràng buộc về mặt tình cảm và giữ vai trò trung tâm. Trong khi đó, hạnh phúc cá nhân được thể hiện qua sự hòa hợp của mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình trong khi đó hạnh phúc có thể là sự chia sẻ, là sự yêu thương, gắn bó giữa những thành viên trong gia đình. Hạnh phúc đơn giản cũng có thể chỉ là sự hài lòng của mỗi cá nhân trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể.
Hiện nay, với nhiều sự biến đổi của gia đình Việt Nam song giá trị của gia đình không mấy thay đổi, trong đó có giá trị hạnh phúc, giá trị hạnh phúc của gia đình về cơ bản vẫn được thể hiện thông qua các mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, ở những mối quan hệ chuẩn mực như “cha từ con hiếu” hay các mối quan hệ cởi mở hơn trong xã hội hiện đại. Tuy vậy, tất cả vẫn là sự gần gũi, yêu thương, đùm bọc trong mối quan hệ của gia đình tạo dựng cho các thành viên. Các giá trị khác như: kính trọng, chăm sóc người gia, coi trọng mối quan hệ họ hàng, dòng tộc… đến nay vẫn chiếm ưu thế. Mạng lưới các mối quan hệ đó tạo nên giá trị hạnh phúc của gia đình và các thành viên trong gia đình được thụ hưởng các giá trị ấy để phát triển.
3.3. Giá trị tiến bộ
Giá trị tiến bộ của gia đình được thể hiện qua sự bình đẳng giữa các thành viên trong gia đình trong đó đặc biệt là sự bình đẳng giữa nam và nữ.
Bình đẳng giữa nam và nữ trong gia đình trước hết thể hiện qua mối quan hệ bình đẳng giữa vợ – chồng. Trước đây, do ảnh hưởng của văn hóa Nho giáo, gia đình Việt Nam tồn tại những quan niệm bất bình đẳng giữa nam – nữ như: trọng nam khinh nữ, đưa ra những yêu cầu khắt khe đối với người phụ nữ, phân công lao động trên cơ sở những định kiến giới. Ngày nay, gia đình được hình thành dựa trên những yếu tố tiến bộ như: dựa trên sự tự nguyện giữa nam, nữ, dựa trên cơ sở tình yêu do vậy những giá trị tiến bộ của gia đình cũng được hình thành như: bình đẳng giới thể hiện qua việc bình đẳng về lao động, hưởng thụ, đóng góp ý kiến giữa vợ – chồng trong gia đình, không có bạo lực gia đình trên cơ sở giới.
Bình đẳng giữa nam và nữ trong gia đình còn được thể hiện trong việc bình đẳng giữa các thành viên là con cái trong gia đình, theo đó dù con cái là nam hay nữ thì đều có quyền được đối xử, quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng và hưởng thụ tình yêu thương như nhau, kể cả về hưởng thụ các giá trị vật chất. Bình đẳng giới được xem như một giá trị tiến bộ của gia đình có vai trò tác động rất lớn đến sự phát triển của con người, xã hội.
Tiến bộ trong gia đình thể hiện chủ yếu qua các mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình và thực hiện bình đẳng giới. Việc phát huy giáo dục trong gia đình, đề cao các giá trị yêu thương, giá trị đạo đức, sự sẻ chia, bình đẳng trong gia đình là cần thiết để tạo nền tảng xây dựng hệ giá trị con người trong thời đại mới.
Hôn nhân tiến bộ vẫn luôn là giá trị phổ quát trong xã hội hiện nay của hệ giá trị gia đình Việt Nam bởi hôn nhân tiến bộ với những đặc trưng cơ bản như: xuất phát từ sự tự nguyện và tình yêu, được pháp luật thừa nhận, coi trọng sự bình đẳng vợ – chồng, v.v. là nền tảng để xây dựng một gia đình hạnh phúc.
Hướng tới xây dựng gia đình Việt Nam với giá trị tiến bộ là góp phần tạo dựng các giá trị bình đẳng giữa các thành viên trong gia đình nhất là giữa nam và nữ, đó chính là góp phần phát huy quyền dân chủ trong gia đình đồng thời là mục tiêu phát triển con người trong việc chú trọng tới phát huy quyền làm chủ của con người. Đảm bảo quyền con người, quyền công dân được phát triển toàn diện. Cùng với đó là việc nâng cao năng lực làm chủ của nhân dân, tạo cơ chế để nhân dân thực hiện đầy đủ quyền làm chủ, phát huy mạnh mẽ mọi khả năng, tiềm lực của nhân dân tạo sự đồng thuận trong xã hội, tạo động lực để phát triển đất nước. Khẳng định con người là mục tiêu của sự phát triển, Đảng ta chú ý tới việc phát huy lợi thế của con người Việt Nam, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trọng dụng nhân tài, chăm lo lợi ích chính đáng và không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của mọi người dân, thực hiện công bằng xã hội.
3.4. Giá trị văn minh
Giá trị văn minh của gia đình được biểu hiện qua phương thức ứng xử của con người ở phạm vi trong gia đình và ngoài xã hội. Cùng với sự phát triển của con người, cách thức giao tiếp, ứng xử của con người trong mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình cũng ngày càng tiến bộ, văn minh hơn phù hợp với sự phát triển của xã hội hiện đại. Đó là sự bình đẳng, tôn trọng, sẻ chia, cảm thông và giúp đỡ lẫn nhau giữa vợ – chồng; anh – em, cha mẹ – con cái. Điều quan trọng là mối quan hệ đó luôn được xây dựng và vun đắp trên cơ sở đề cao các giá trị đạo đức, nhân cách con người.
Ở phạm vi ngoài xã hội, giá trị văn minh của gia đình thể hiện ở việc chú trọng nâng cao các giá trị trong giao tiếp, ứng xử thông qua việc hướng tới sự văn minh, phù hợp với sự phát triển của xã hội đương đại đồng thời hòa hợp với môi trường tự nhiên.
Mặt khác, cách ứng xử văn minh giữa người với người trong xã hội cũng có sự tiếp thu những tinh hoa, các giá trị của văn minh thế giới để bổ sung, điều chỉnh các mối quan hệ trong gia đình, đồng thời hạn chế, xoá bỏ những yếu tố lỗi thời trong cách ứng xử của con người trong gia đình và ngoài xã hội không còn phù hợp thời đại. Việc xây dựng giá trị văn minh của gia đình góp phần xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp trong mỗi gia đình nói riêng và xã hội nói chung để xây dựng con người Việt Nam ấm no, hạnh phúc, tiến bộ và văn minh.
Như vậy, hệ giá trị gia đình là tổng hòa các giá trị văn hóa, giá trị truyền thống, giá trị hiện đại và giá trị con người. Gia đình với vai trò là nền tảng, tế bào của xã hội, các giá trị gia đình là những yếu tố tích cực tác động đến sự hình thành nhân cách, phẩm chất của mỗi người, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở Việt Nam.
Có thể thấy rằng, trong sự phát triển chung của xã hội hiện nay, gia đình luôn đóng vai trò quan trọng, sẽ không thể có một xã hội giàu mạnh, văn minh nếu như không dựa trên cơ sở của gia đình ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh. Do vậy, xây dựng và phát triển gia đình với những giá trị tốt đẹp từ gia đình truyền thống và được bồi đắp cho đến gia đình hiện đại như hiện nay là một trong những yếu tố cốt lõi trong mục tiêu chung của xây dựng đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội và trong mục tiêu phát triển bền vững về văn hóa – xã hội.
4. Một số giải pháp nhằm vun đắp hệ giá trị gia đình hướng tới phát triển bền vững về con người
4.1. Kết hợp giá trị truyền thống và giá trị hiện đại
Trong bối cảnh hiện nay, giá trị gia đình đã và đang có sự biến đổi, gia đình Việt Nam đang có sự tiếp nhận những giá trị mới góp phần mở rộng không gian giao tiếp giữa các gia đình, giữ các thành viên trong gia đình. Mặc dù vậy, các giá trị truyền thống của gia đình vẫn được gìn giữ, phát huy và góp phần làm đa dạng bản sắc văn hóa của gia đình Việt Nam. Trước sự hỗn dung về văn hóa và sự xâm nhập của văn hóa bên ngoài vào gia đình Việt Nam hiện nay, việc bảo vệ và giữ gìn các giá trị gia đình truyền thống cần được chú trọng như sự giữ gìn thuần phong mỹ tục, trong giao tiếp ứng xử là trọng già, yêu trẻ, hòa thuận, yêu thương, đùm bọc lẫn nhau, giúp nhau cùng phát triển, hiếu thuận, nhân nghĩa, v.v. vẫn luôn là các giá trị trường tồn của gia đình Việt Nam qua mọi thời đại. Giá trị ấy góp phần hun đúc, tạo cho con người Việt Nam những chuẩn mực cao quý, hình thành nhân cách, phẩm chất, đức tính tốt đẹp cho mỗi người. Đây cũng chính là nguồn lực quan trọng đảm bảo cho quá trình phát triển nhanh và bền vững ở nước ta hiện nay.
4.2. Phát triển kinh tế hộ gia đình, tạo lập thu nhập bền vững của gia đình đáp ứng yêu cầu giá trị ấm no, hạnh phúc
Là một đơn vị sản xuất, chức năng kinh tế của gia đình thể hiện qua việc đóng góp của các thành viên trong gia đình để xây dựng kinh tế gia đình góp phần xây dựng kinh tế xã hội phát triển, đồng thời gia đình còn là đơn vị tiêu dùng, tác động vào chuỗi sản xuất của xã hội phát triển. Gia đình tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất và tái sản xuất ra tư liệu tiêu dùng. Gia đình không chỉ thực hiện chức năng sản xuất mà còn thực hiện chức năng tiêu dùng, đó là việc sử dụng hợp lý các khoản thu nhập của các thành viên trong gia đình vào việc đảm bảo các nhu cầu về đời sống vật chất và tinh thần của các thành viên đó, đồng thời đóng góp vào quá trình phát triển của xã hội.
4.3. Tăng cường sự bình đẳng trong gia đình đáp ứng giá trị tiến bộ, văn minh
Việc coi trọng yếu tố bình đẳng trong gia đình là yêu cầu rất quan trọng trong xây dựng gia đình tiến bộ ở Việt Nam hiện nay. Do ảnh hưởng của những yếu tố hạn chế của văn hóa Nho giáo, tình trạng bất bình đẳng và định kiến giới vẫn xảy ra tương đối phổ biến trong các gia đình Việt. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra tình trạng và mức độ định kiến giới vẫn còn rất nặng nề ở nước ta hiện nay. Theo số liệu của Tổng cục thống kê năm 2020: “Có tới 30% phụ nữ tin rằng nam giới phải là người ra quyết định và làm chủ gia đình; 52% phụ nữ đồng tình và chấp nhận rằng nếu họ không trông con hoặc không làm tốt việc nội trợ thì bị chồng đánh; 62,9% phụ nữ đã trải qua một hình thức bạo lực trong đời; 49,6% phụ nữ bị bạo lực không kể với bất kỳ ai bị chồng đánh” [dẫn theo 5, tr. 9]. Cũng theo số liệu thống kê, thời gian làm việc không được trả lương như chăm sóc con cái, nội trợ, dọn dẹp nhà cửa, v.v. của phụ nữ luôn nhiều hơn nam giới: “Phụ nữ dành gần 39 giờ một tuần cho công việc, cộng thêm 18,9 giờ làm việc nhà, trong khi nam giới làm việc 40 giờ một tuần và 8,9 giờ làm việc nhà. Như vậy, thời gian làm việc nhà của phụ nữ cao gấp 2.1 lần so với nam giới” [theo 5, tr. 9].
Bình đẳng giới được xem như một giá trị tiến bộ của gia đình hiện đại, với sự phát triển của xã hội hiện đại, việc giảm bớt gánh nặng công việc cho người phụ nữ bằng việc chia sẻ công việc giữa vợ – chồng trong gia đình để tạo điều kiện cho người phụ nữ phát triển cá nhân, phát huy tiềm năng của bản thân vào việc tham gia vào các ngành nghề xã hội được xem là nền tảng cho việc tạo dựng gia đình hạnh phúc, văn minh, tiến bộ. Khi đó, cái nôi gia đình sẽ ngày càng vững chắc, tốt đẹp hơn để các thành viên trong gia đình phát triển.
5. Kết luận
Sự bùng nổ hiện nay của mạng xã hội, công nghệ thông tin và internet, kỹ thuật số, cách mạng công nghiệp lần thứ tư 4 đặt ra yêu cầu cần có quan điểm linh hoạt và “mở” về mối quan hệ của thiết chế gia đình với thiết chế xã hội, chính trị, kinh tế. Cùng với đó, yêu cầu về việc tìm hiểu vai trò của gia đình để thúc đẩy sự tham gia của gia đình đối với sự phát triển xã hội bền vững là yêu cầu cần thiết bởi các mục tiêu và động lực cho sự phát triển xã hội hiện nay đều nhấn mạnh đến yếu tố phát triển con người, đó cũng chính là việc đảm bảo sự phát triển của mỗi gia đình – cái nôi để mỗi cá nhân con người trưởng thành và phát triển hướng tới sự hoàn thiện.
Qua thực tiễn và các nghiên cứu cho thấy, thách thức lớn nhất đối với việc xây dựng và vun đắp hệ giá trị gia đình Việt Nam hiện nay là làm thế nào để vừa gìn giữ, kế thừa những giá trị của văn hóa gia đình truyền thống, vừa tiếp thu được những giá trị nhân văn mới của thời đại nhằm tạo ra sự thích ứng đối với sự phát triển của con người nói riêng và của xã hội nói chung. Trong quá trình ấy, các giá trị của gia đình như: ấm no, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, bình đẳng được Đảng ta khẳng định vẫn luôn là các giá trị cốt lõi của gia đình qua mọi thời đại. Vun đắp hệ giá trị gia đình Việt hướng tới xây dựng con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của phát triển bền vững chính là việc tiếp tục gìn gữ, phát huy hệ giá trị của gia đình truyền thống đó, tiếp thu các giá trị mới của thời đại trong đó việc gìn giữ và phát huy truyền thống vẫn luôn được xem là yêu cầu cơ bản để xây dựng con người Việt Nam như Đảng đã khẳng định về việc tiếp tục phát triển toàn diện nguồn nhân lực và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN
1. Luật Hôn nhân và gia đình (2014): Khoản 2, điều 3, ban hành năm 2014.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005): Chỉ thị số 49-CT/TW của Ban Bí thư về Xây dựng gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Hà Nội, ngày 21/02/2005.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021): Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, NXB. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
4. Đặng Thị Hoa (2022), Giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới, Kỷ yếu Hội thảo Quốc gia Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới, tr.363.
5. Bùi Thị Hòa (2021), Vun đắp giá trị gia đình trong thời kỳ mới – vai trò của Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Kỷ yếu Hội thảo Quốc gia Đưa Nghị quyết Đại hội XIII vào cuộc sống vụn đắp giá trị gia đình Việt Nam – nhận diện và giải pháp, tr.9.
