1. Khi AI lên làm Sếp và bạn ra đường: câu hỏi về giá trị người
Một ngày đẹp trời, bạn bước vào công ty, làm đúng deadline, báo cáo đầy đủ, không đi trễ – nhưng rồi vẫn bị cắt hợp đồng. Không phải vì sếp ghét bạn. Không vì bạn làm sai. Mà vì AI thấy bạn không còn cần thiết nữa.
Câu chuyện nghe như phim viễn tưởng, nhưng nó đang diễn ra. Một doanh nghiệp lớn ở châu Á mới đây đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tối ưu hóa quy trình quản lý. Kết quả: chỉ sau vài tháng, họ giảm được 70% nhân sự. Gọn gàng, nhanh chóng, không biểu tình, không kiện tụng, không cảm xúc.
2. Khi máy móc lên làm sếp
Chúng ta từng nghĩ AI chỉ thay thế công việc tay chân – lắp ráp, nhập liệu, thống kê. Nhưng giờ, AI quản lý cả con người: giao việc, theo dõi hiệu suất, đánh giá năng lực và… ra quyết định cho nghỉ việc. Nó không thiên vị. Không cảm xúc. Không “trù dập”. Nhưng cũng không hiểu nỗi lo của một người mẹ đơn thân, không biết một sinh viên mới ra trường cần thêm thời gian để học hỏi. Nó chỉ biết: “Chi phí cao – hiệu suất thấp – loại”.
Và bạn có thể sẽ là người tiếp theo, dù bạn làm tốt. Ở đây, triết học bắt đầu lên tiếng. Bởi vì đây không chỉ là chuyện mất việc – mà là chuyện mất giá trị.
Từ thời Mác, lao động là thứ làm nên bản chất con người, là cách con người khẳng định mình, tạo ra thế giới và tồn tại trong thế giới đó. Nhưng nếu lao động giờ đây là thứ AI làm giỏi hơn, thì ta còn là gì?
Heidegger từng nói, công nghệ không chỉ là công cụ – nó là cách ta hiểu và “mở ra” thế giới. Nhưng nếu AI – một dạng công nghệ thông minh – hiểu thế giới theo cách không cần con người, thì có thể chính ta đang trở thành… thứ bị bỏ qua.
3. AI – quyền lực không cảm xúc, và sự vô hình của thuật toán
Điều đáng sợ không chỉ là mất việc, mà là việc không ai chịu trách nhiệm. Sếp của bạn sẽ nói: “Tôi không muốn sa thải bạn, nhưng hệ thống khuyến nghị thế”.
Nhà đầu tư sẽ nói: “AI giúp tiết kiệm 70% chi phí – ai mà không chọn?”.
Còn AI? Nó không nói gì cả. Nó chỉ tính.
`Chúng ta từng sợ độc tài, sợ áp bức, sợ quyền lực. Nhưng thứ quyền lực mới đang xuất hiện – không cần trấn áp, không cần ra lệnh. Nó vô hình, hợp lý, hiệu quả, và vì vậy càng khó bị phản kháng. Như Michel Foucault đã nói: quyền lực hiện đại không còn cần nhà tù – nó nằm ngay trong hệ thống vận hành, trong những con số tưởng như vô tư.
4. Ước mơ về giải phóng lao động – một nghịch lý hiện đại: được giải phóng để làm gì?
Chúng ta từng mơ về việc được giải phóng khỏi lao động. Và giờ, giấc mơ ấy đang thành hiện thực – nhưng theo cách kỳ lạ: không ai cần chúng ta lao động nữa. Nhưng rồi con người sẽ làm gì? Đi đâu khi không còn văn phòng? Sống ra sao khi không còn lương, nhưng cũng không còn được đóng góp?
Niềm tin vào “công việc là lẽ sống” đang sụp đổ. Nhưng chưa có gì thay thế nó. Và trong khi AI ngày càng “thông minh” thì con người ngày càng hoang mang.
Nếu bạn không còn cần thiết, thì bạn là ai?
Có thể bạn vẫn còn việc. Có thể AI vẫn đang “hỗ trợ” bạn. Nhưng một ngày kia, khi bạn làm việc tốt, làm đúng, làm đều – mà vẫn bị thay thế – thì hãy nhớ: không phải bạn dở. Chỉ là bạn không cần thiết nữa, trong mắt một hệ thống được thiết kế để tối ưu hóa mọi thứ – trừ nhân tính. Và đến lúc đó, câu hỏi thật sự không còn là “Làm gì để giữ việc?”, mà là “Sau khi được giải phóng khỏi lao động – liệu chúng ta có sẵn sàng sống như một con người?”.
