Anaximen – nhà triết học Hy Lạp cổ đại xuất thân từ Milê (nửa sau thế kỷ VI TCN), là đại diện thứ ba và cũng là đại diện cuối cùng của trường phái Milê. Trong một tác phẩm duy nhất (đã bị thất lạc) ông đã phát triển quan điểm nhất nguyên về bản nguyên của vũ trụ một cách chặt chẽ, theo đó tất cả mọi sự vật đều có nguồn gốc từ không khí và đều là các biến thể được sinh ra từ không khí, bằng cách cô đặc hoặc làm loãng nó. Ông coi không khí là bản chất chung của tất thảy mọi vật. Linh hồn của người cũng chỉ là không khí. Khi nào không khí loãng đi thì nó trở thành lửa, sau đó là một dạng ête, còn nếu đặc lại thì nó cấu thành gió mây, sau đó là nước, đất, đá. Những tính chất thường biến đổi khác của mọi sự vật (như nóng, lạnh) đều là kết quả của quá trình cơ bản đó. Thuyết vũ trụ của Anaximen cho rằng do sự cô đặc không khí (một cách trực quan có thể hình dung như việc ép các sợi lông thú) mà đầu tiên là xuất hiện trái đất phẳng dẹt (tựa như cái đĩa đựng thức ăn) treo lơ lửng trong không khí như “choán hết chỗ” của nó. Sau đó, biển, mây và các sự vật khác lần lượt hình thành. Các thiên thể đều xuất hiện từ những đám hơi đất, mà khi bay lên cao và làm không khí loãng ra, mới có bản tính nóng lửa. Các vì sao bất động như những chiếc đinh bị đóng chặt vào vòm trời rắn chắc, các hành tinh khác cũng như mặt trời và mặt trăng tựa như những chiếc lá đỏ lửa trôi nổi trong không khí. Không khí “vô tận” ở Anaximen là cội nguồn của hô hấp và sự sống, toàn bộ thế giới bị bao phủ và được neo giữ bởi không khí, tựa như thể xác được níu giữ bởi linh hồn.
Anaximen cũng là người sử dụng rộng rãi phương pháp loại suy.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Giáo trình triết học (Dùng trong đào tạo trình độ thạc sĩ, tiến sĩ các ngành KHXH và NV không chuyên ngành Triết học), Nxb. Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2014.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Giáo trình Triết học Mác – Lênin (Dành cho bậc đại học hệ không chuyên lý luận chính trị), Nxb. Chính trị Quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2021.
3. Новая философская энциклопедия. В 4 томах. Изд. Мысль, Москва, 2001.
